Op de UNESCO-conferentie die momenteel plaats vindt in Bahrein zetten de zeven Koloniën van Weldadigheid een stap vooruit in de richting van een definitieve benoeming op de Werelderfgoedlijst. Landen zoals Brazilië, Spanje, China, Hongarije, Bahrein die allemaal deel uit maken van het committee die de benoemingen uitroept lieten zich zeer positief uit over het dossier.
In het begin van de 19e eeuw werden zeven landbouwkoloniën opgericht in België en Nederland als vooruitstreven sociaal experiment. Het start vanuit een utopische ideologie die de armen uit de stad een nieuw leven kon geven en hen uit de armoede kon trekken. Woeste grond werd omgevormd tot landbouwgrond. De koloniën kregen strak uitzicht met kaarsrechte dreven en statige gebouwen die duidden op de orde en de regelmaat die de bewoners moesten volgen. Die unieke structuur vind je vandaag nog steeds in het groene landschap van waar ooit de landlopers woonden.
In de Zuidelijke Nederlanden, vandaag België werden in Wortel nabij Hoogstraten een vrije Kolonie opgericht en in Merksplas een onvrije. Na de onafhankelijkheid van België werden beide kolonies ingezet om landlopers op te vangen. Tot 1993 was het strafbaar om zonder centen op straat te lopen. Wie geen geld bij had, kon dus naar één van de Rijksweldadigheids-koloniën gestuurd worden.
Na afschaffing van de wet op landloperij bleef het waardevolle en indrukwekkende landschap wat verweesd achter na 150 jaar dienst te hebben gedaan als landbouwkolonie.
Wortel- en Merksplas gered van verval
Leegstand bedreigde het landschap en de gebouwen. Het werd duidelijk dat dit stuk erfgoed en geschiedenis niet verloren mocht gaan. Burgers trokken aan de alarmbel en in 1997 werd vanuit provincie Antwerpen en met de steun van een 40-tal gemeentebesturen vzw Kempens Landschap opgericht. De organisatie ijvert sindsdien voor het behoud, de ontwikkeling en de openstelling van de sites.
Sindsdien zijn beide Koloniën er steeds op vooruit gegaan: in 1999 werden de gebieden beschermd als landschap en werden ook de belangrijkste gebouwen beschermd als monument. Het omringende landschap werd aangekocht door verschillende publieke partners waardoor het geheel in gemeenschapshanden bewaard blijft. Op die manier kunnen Wortel- en Merksplas-Kolonie vandaag vanuit één gezamenlijke visie beheerd worden.
Koloniën genomineerd als Werelderfgoed
Samen met de vijf Nederlandse Koloniën van Weldadigheid werkten Kempens Landschap, de provincie Antwerpen, de stad Hoogstraten en de gemeente Merksplas samen met het agentschap Onroerend Erfgoed sinds 2012 aan het Werelderfgoed-nominatiedossier voor de Koloniën. In 2015 kwamen de Koloniën van Weldadigheid op de nationale kandidaatslijsten van België en Nederland en in 2016 besliste het Nederlandse Rijk om het dossier effectief in te dienen. Dat gebeurde in januari 2017 in Parijs. De Koloniën werden voorgedragen als transnationaal serieel cultureel landschap. Na de indiening was het wachten op het rapport van adviesorgaan ICOMOS en de uiteindelijke beslissing op de jaarlijkse bijeenkomst van het Werelderfgoedcomité.
Een stap dichterbij
Vandaag besliste de leden van het Werelderfgoedcomité om het advies van ICOMOS niet te volgen en de zeven Koloniën van Weldadigheid wat huiswerk mee te geven om er volgend jaar mee terug te komen. Het is natuurlij jammer dat Wortel- en Merksplas-Kolonie niet meteen een plaats op de Werelderfgoedlijst krijgen. Exact 200 jaar na de stichting van de eerste Kolonie en 25 jaar na de afschaffing van de wet op landloperij in België was dit heel mooi geweest. Maar wat we niet mogen vergeten is dat we het ondertussen wel tot de finale van het wereldkampioenschap Erfgoed hebben geschopt. De volgende match is voor volgend jaar. We hebben ondertussen ons toegangstickets verworden.
De jarenlange inspanning en samenwerking tussen België en Nederland, de vier provincies, acht lokale besturen, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap Natuur en Bos, de Vlaamse Landmaatschappij en alle andere partners hebben vandaag echt iets om trots op te zijn. We bekijken samen hoe we ons klaarstomen voor de volgende match.
Hymne voor de Koloniën
Jef Neve componeerde voor de Koloniën van Weldadigheid een hymne die je helemaal meeneemt doorheen de geschiedenis van de Koloniën. Het is een ode aan de bewoners van alle Koloniën van Wedldadigheid in België en Nederland. Bekijk en beluister het hier.
www.kolonienvanweldadigheid.eu
Inga Verhaert 